लोकाभीमुख प्रशासन : काळाची गरज- राजेश जाधव

*कोंकण एक्सप्रेस*

*लोकाभीमुख प्रशासन : काळाची गरज- राजेश जाधव*

*कासार्डे ः संजय भोसले,*

आजच्या गतिमान युगात, आपल्या देशाच्या प्रगतीसाठी आणि नागरिकांच्या कल्याणासाठी प्रभावी शासकीय व्यवस्था अत्यंत महत्त्वाची आहे. पारंपारिक प्रशासकीय दृष्टिकोन आता कालबाह्य झाला असून, ‘लोकाभीमुख प्रशासन’ ही संकल्पना अधिक महत्त्वाची ठरत आहे. लोकाभीमुख प्रशासन म्हणजे अशी शासकीय व्यवस्था जी लोकांच्या गरजा, अपेक्षा आणि आकांक्षा यांना केंद्रस्थानी ठेवते आणि त्यानुसार आपल्या धोरणांची आखणी व अंमलबजावणी करते.

लोकाभीमुख प्रशासनाचा मूळ उद्देश हा नागरिकांना उत्तम दर्जाच्या नागरी व सार्वजनिक सेवा पुरवणे, त्यांच्या समस्यांचे निराकरण करणे आणि त्यांना विकासाच्या प्रक्रियेत सक्रिय सहभागी करणे हा असतो. हे प्रशासन केवळ नियम आणि कायद्यांचे पालन करण्यावर भर देत नाही, तर नागरिकांशी सुसंवाद साधून त्यांच्या अडचणी समजून घेते आणि त्यानुसार आपल्या कार्यपद्धतीत बदल करते.

💠 लोकाभीमुख प्रशासनाची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये:

▪️प्रशासनाचा केंद्रबिंदू नागरिक असतो. नागरिकांच्या गरजा, अपेक्षा आणि सूचना यांना महत्त्व दिले जाते.

▪️प्रशासकीय कामकाज लोकांसमोर खुले असते. धोरणे, निर्णय आणि खर्चाची माहिती सहज उपलब्ध असते, ज्यामुळे नागरिकांना प्रशासनाच्या कार्यपद्धतीवर विश्वास ठेवता येतो.

▪️प्रशासनातील प्रत्येक स्तरावर आपल्या कामाची जबाबदारी स्वीकारली जाते. चुका झाल्यास त्या सुधारण्यासाठी तत्परता दर्शविली जाते.

▪️नागरिकांना धोरणे आणि निर्णय प्रक्रियेत सहभागी होण्याची संधी मिळते. जन सुनावणी, सूचना मागवणे यांसारख्या माध्यमांतून लोकांचे मत विचारात घेतले जाते.

▪️प्रशासकीय सेवा नागरिकांसाठी सहज आणि सुलभ उपलब्ध असतात. किचकट प्रक्रिया टाळल्या जातात आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून सेवा अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचविल्या जातात.

▪️नागरिकांच्या तक्रारी आणि सूचनांवर त्वरित आणि सकारात्मक प्रतिसाद दिला जातो. समस्यांचे निराकरण जलद गतीने केले जाते.

▪️प्रशासन लोकांच्या भावना आणि अडचणींविषयी संवेदनशील असते आणि त्यानुसार मानवीय दृष्टिकोन ठेवून निर्णय घेते.

💠 लोकाभीमुख प्रशासनाचे महत्त्व:

लोकाभीमुख प्रशासन केवळ नागरिकांसाठीच नव्हे, तर शासनासाठीही महत्त्वाचे आहे. यामुळे…

▪️शासनावर लोकांचा विश्वास वाढतो.

▪️ धोरणे अधिक प्रभावी आणि लोकाभिमुख ठरतात.

▪️विकास प्रक्रिया अधिक समावेशक होते.

▪️प्रशासनाची कार्यक्षमता आणि परिणामकारकता वाढते.

▪️सामाजिक सलोखा आणि एकोपा वाढतो.

▪️लोकशाही प्रक्रिया अधिक मजबूत होते.

💠 लोकाभीमुख प्रशासन कसे साकारायचे?

लोकाभीमुख प्रशासन साकारण्यासाठी अनेक स्तरांवर प्रयत्न करणे आवश्यक आहे:

▪️प्रशासकीय सुधारणा:

कायद्यांमध्ये आणि नियमांमध्ये आवश्यक बदल करणे, अनावश्यक प्रक्रिया कमी करणे आणि तंत्रज्ञानाचा अधिकाधिक वापर करणे.

▪️कर्मचारी प्रशिक्षण:

प्रशासकीय कर्मचाऱ्यांमध्ये नागरिक केंद्रित दृष्टिकोन, संवाद कौशल्ये आणि सेवाभावाची भावना रुजवण्यासाठी नियमित प्रशिक्षण आयोजित करणे.

▪️तक्रार निवारण यंत्रणा:

प्रभावी आणि जलद तक्रार निवारण यंत्रणा स्थापित करणे, ज्यामुळे नागरिकांच्या समस्यांचे त्वरित निराकरण होईल.

▪️माहितीचा अधिकार:

माहितीच्या अधिकाराचे प्रभावीपणे पालन करणे आणि लोकांना प्रशासकीय माहिती सहज उपलब्ध करून देणे.

▪️सामाजिक अंकेक्षण :

शासकीय योजना आणि कामांचे सामाजिक अंकेक्षण करणे, ज्यामुळे पारदर्शकता आणि जबाबदारी वाढेल.

▪️नागरिक मंच आणि समित्या:

विविध स्तरांवर नागरिक मंच आणि समित्या स्थापन करणे, ज्याद्वारे नागरिक प्रशासनाशी थेट संवाद साधू शकतील आणि आपल्या समस्या व सूचना मांडू शकतील.

▪️ई-प्रशासन:

शासकीय सेवा ऑनलाइन उपलब्ध करणे, ज्यामुळे नागरिकांना घरी बसून अनेक कामे करता येतील आणि वेळेची बचत होईल.

थोडक्यात, लोकाभीमुख प्रशासन ही आजच्या काळाची गरज आहे. नागरिकांच्या अपेक्षा पूर्ण करणारे, पारदर्शक, जबाबदार आणि सहभागात्मक प्रशासनच खऱ्या अर्थाने लोककल्याणकारी राज्य निर्माण करू शकते. यासाठी शासन, प्रशासन आणि नागरिक या सर्वांनी एकत्रितपणे प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.